ΚΩΡΥΚΕΙΟ ΑΝΤΡΟ

Δρ Σταύρος Οικονομίδης
Adjunct Professor of Greek Archaeology
Arcadia University, Glenside, USA

 Μέχρι και τα μέσα του 20^ου αιώνα το Κωρύκειο Άντρο ήταν γνωστό στους ντόπιους ως Σαρανταύλι και διαθέτει πλούσια νεότερη ιστορία εκτός από την αρχαιολογική και θρησκευτική του σημασία. Η θέση Σαρανταύλι ήταν κομβική κατά την Ελληνική Επανάσταση καθώς διαθέτει μοναδική εποπτεία μεγάλου τμήματος της Στερεάς. Σε αυτό το ευρύχωρο σπήλαιο βρήκαν σωτηρία οι κάτοικοι του Παρνασσού σε πολλές και διάφορες ιστορικές συγκυρίες, ήδη από την εποχή της εισβολής των Περσών, των Κελτών, των Γότθων και των Σλάβων.

Μια από τις ενδεχόμενες ερμηνείες του ονόματος προέρχεται από τους κώρυκες, τους ασκούς μεταφοράς του κρασιού, λόγω κάποιας υποτιθέμενης ομοιότητας των σταλαγμιτών με ασκούς. Το σπήλαιο βρίσκεται σε υψόμετρο 1400 μέτρων και από την είσοδό του είναι ορατός ο Κορινθιακός, ο Αργοσαρωνικός, η Εύβοια, τα βουνά της Πελοποννήσου και η Πάρνηθα. Την νύχτα φαίνεται η αντανάκλαση των φώτων της Αθήνας.

Χοντρικά, η έκταση του πρώτου θαλάμου δεν ξεπερνά τα 100 μέτρα αλλά η συνέχεια του σπηλαίου είναι μακρά, δαιδαλώδης και επικίνδυνη σε κάποια σημεία λόγω φυσικών φρεάτων και ολισθηρότητας του εδάφους. Ωστόσο, επεκτείνεται σε βάθος ενός περίπου χιλιομέτρου, αν υπολογιστούν και οι παράλληλες ή οι κατώτερες σήραγγες. Υπάρχουν, εντούτοις, σημεία που δεν έχουν ακόμα χαρτογραφηθεί. Ο σταλαγμιτικός διάκοσμος του πρώτου θαλάμου έχει υποστεί σοβαρές ζημιές, κυρίως από επισκέπτες που φρόντισαν επί σειρά αιώνων να πριονίσουν τους σχηματισμούς και έτσι να καταστρέψουν ανεπανόρθωτα την αυθεντική εικόνα του χώρου. Το ύψος του πρώτου θαλάμου αγγίζει τα 60 μέτρα καθιστώντας τον πρώτο θάλαμο φυσικό ηχείο, ιδανικό για μουσική δραστηριότητα και υμνωδίες.

Στην αρχαιότητα, έως και το τέλος της χρήσης του Μαντείου των Δελφών, ο πρώτος θάλαμος χρησιμοποιείτο ως λατρευτικός χώρος αφιερωμένος πρωτίστως στον Θεό Απόλλωνα αλλά και στον Διόνυσο, με τον οποίο ο Απόλλων μοιραζόταν τον ευρύτερο χώρο των Δελφών. Τα φυσικά χαρακτηριστικά του πρώτου θαλάμου τον κατέστησαν κανονικό τέμενος και θα πρέπει να φανταστούμε τον Χορό των Ιερειών και Ιερέων, των Μάντεων και Προφητών του Μαντείου να πρωτοστατεί στις τελετουργίες, με τους μουσικούς, αυλητές κυρίως και χειριστές κρουστών, καθώς και  το πλήθος των προσκυνητών να ακολουθεί. Το σκηνικό θα πρέπει να ήταν άκρως επιβλητικό και μεγαλειώδες, όχι μόνο ως εικόνα και ήχος αλλά και ως οσφρητική εμπειρία λόγω του έντεχνου συνδυασμού θυμιαμάτων που καίγονταν μέσα σε μεγάλων διαστάσεων πήλινα και μεταλλικά θυμιατήρια. Επρόκειτο περί μεθέξεως.

Το Κωρύκειο Άντρο δεν ανήκε πάντα στον Απόλλωνα και στον Διόνυσο. Πριν την καθιέρωση των λατρειών τους στον Παρνασσό το σπήλαιο ανήκε στη Θεά Γαία και στο σύμβολό της τον Πύθωνα. Εκεί τελούνταν, τουλάχιστον έως το δεύτερο μισό της 2^ης χιλιετίας Π.Σ.Ε., τελετές αποκλειστικά αφιερωμένες στη Γαία. Δεν είναι γνωστές οι συνθήκες μετάβασης από τη μια κυριότητα στην άλλη, ούτε οι ακριβείς λόγοι, ωστόσο ίσως να συντέλεσαν στην αλλαγή λατρειών στο Κωρύκειο πολιτιστικού χαρακτήρα αλλαγές που έγιναν στην ελληνική κοινωνία και επηρέασαν βαθύτατα και τους Δελφούς στο σύνολό τους. Σύμφωνα με κάποιες παραδόσεις ο φόνος του Πύθωνα έλαβε χώρα μέσα στο Κωρύκειο. Σύμφωνα με άλλες, ο Πύθωνας τραυματίστηκε σοβαρά στο Κωρύκειο αλλά αφού κυνηγήθηκε από τον Απόλλωνα τελικά πέθανε και έτσι νικήθηκε αυτός και η λατρεία που αντιπροσώπευε, στα Στενά των Τεμπών.

Ο τεράστιος (αριθμός που υπερβαίνει τις 20.000) των μαντικών αστραγάλων επιβεβαιώνει ότι το Κωρύκειο Άντρο υπήρξε μέγας μαντικός προορισμός επί σειρά πολλών αιώνων. Οι μαντικοί αστράγαλοι βρέθηκαν στο εσωτερικό του Κωρυκείου από τις ανασκαφές της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών αλλά είναι άγνωστος ο αριθμός όσων αστραγάλων πήραν μαζί τους οι περιηγητές, οι αρχαιοκάπηλοι ή οι απλοί επισκέπτες ως σουβενίρ. Ο τεράστιος όγκος αστραγάλων για μαντεία αποτελεί πλέον την μεγαλύτερη τεκμηρίωση της θεωρίας σύμφωνα με την οποία το σπήλαιο ήταν το μεγαλύτερο μαντείο των Δελφών και ίσως και το αρχαιότερο. Αν και οι περισσότεροι αστράγαλοι βρέθηκαν στη φυσική τους κατάσταση, πολλές χιλιάδες φέρουν επάνω τους ονόματα, ευχές και μαγικά γράμματα. Άλλοι αστράγαλοι που βρέθηκαν στο σπήλαιο δεν είναι φυσικοί αλλά τεχνητοί, φτιαγμένοι από πηλό και βαμμένοι με πορφύρα.

Οι Έλληνες σπάνια διαμόρφωναν τα λατρευτικά σπήλαιά τους και όταν έκαναν παρεμβάσεις ήταν πολύ περιορισμένες, όπως η δημιουργία επιφανειών για την απόθεση των προσφορών. Τις περισσότερες φορές έκαναν χρήση των φυσικών κογχών ως αποθετήρες ή ως στηρίγματα για τα λυχνάρια, τις δάδες και τα θυμιατήρια.

Η σημασία του σπηλαίου είναι τεράστια καθώς μάλλον προηγείται ως μαντείο από τους Δελφούς. Η αρχαϊκότητά του, ο φυσικός του χαρακτήρας και η θέση του στον Παρνασσό το καθιστούν απόλυτο σύμβολο λατρευτικότητας στην Αρχαία Ελλάδα.