Έτσι επιδέχεται μια ποικιλία ερμηνειών και μπορεί να σημαίνει τη Διδασκαλία του Βούδα, τους Νόμους του Σύμπαντος, το Θείο Νόμο, την Αλήθεια, τη φύση των πραγμάτων, όλα τα φαινόμενα, το πραγματικό και το μη πραγματικό, κ.ά. Το Ντάρμα αναφέρεται σε θρησκευτικές διδασκαλίες, σε μεθόδους με τις οποίες μπορούν τα όντα να απαλλαγούν από τα βάσανα της σαμσάρα, δηλ. των επαναγεννήσεων. Οι Βουδιστές χρησιμοποιούν τη λέξη Ντάρμα για όλες τις θρησκευτικές διδασκαλίες, ινδουϊστικές, χριστιανικές, κλπ. Οι βουδιστικές διδασκαλίες ονομάζονται το Ντάρμα του Βούδα (Buddhadharma).
Το Ντάρμα του Βούδα είναι η σοφία όλων των ανθρώπων και το φως του κόσμου. Εάν οι άνθρωποι κατέχουν σοφία, τότε ο πολιτισμός μπορεί να επεκταθεί και να προοδεύσει. Εάν ένας έχει φως, τότε και αυτός σαν άτομο μπορεί να βοηθήσει να διαλυθεί το σκότος της άγνοιας. Η Διδασκαλία του Βούδα περιλαμβάνει μεθόδους που μπορούν να καταστήσουν ικανό κάθε άνθρωπο να γίνει Βούδας. Βούδας σημαίνει Φωτισμένος, αλλά αυτή η έννοια μπορεί να επεκταθεί και να σημαίνει: εκείνος που φωτίζει τον εαυτό του και τους άλλους, ή εκείνος που φωτίζει όλους τους ανθρώπους και όλα τα αισθανόμενα όντα. Κάθε άνθρωπος, στην πραγματικότητα, κατέχει την Αρχική Φύση της Φώτισης και γι’ αυτό μπορεί να γίνει Βούδας. Όμως, στην καθημερινή μας ζωή είμαστε δεμένοι με αισθήματα αγάπης, μίσους, απέχθειας, κλπ., και επίσης συγχυσμένοι από την επιθυμία μας για απόκτηση υλικών αγαθών. Έτσι λοιπόν συγχέουμε τη δική μας Αρχική Σοφία και καλύπτουμε με νέφη τη Βουδική μας Φύση, και τελικά μας υπερνικούν όλων των ειδών τα εμπόδια και οι πλάνες.
Ο Βούδας προέτρεψε όλους, τους λαϊκούς και μοναχούς, να ασκούν καλοσύνη και γενναιοδωρία, και να εφαρμόζουν τους Οκτώ Κανόνες Συμπεριφοράς και τις Δέκα Αρετές. Οι Δάσκαλοι του Βουδισμού μας έχουν πει ότι αν οι άνθρωποι προσπαθήσουν να κατανοήσουν το Ντάρμα, θα αυξήσουν την σοφία τους, θα εξαγνίσουν το νου τους και θα μπορέσουν έτσι να κατευθυνθούν στην ανοιχτή και πλατιά Ατραπό, η οποία, από πολυάριθμα και ποικίλα αρχικά σημεία φθάνει στο τέλος στο Υπέρτατο Μπόντι (Φώτιση).
Το παρόν απόσπασμα από το βιβλίο του Τάϊ Χσου «Εξάσκηση στο Ντάρμα των Βοδισάττβα» παρουσιάζει περιεκτικά τις βάσεις άσκησης για έναν μαθητή του εσωτερισμού, που ενδιαφέρεται σοβαρά όχι μόνο να κατανοήσει αλλά και να βάλει σε εφαρμογή τη Διδασκαλία του Βούδα. Στο δεύτερο μέρος, που θα δημοσιευτεί σε προσεχές τεύχος του Ιλισού, δίνεται έμφαση στους ηθικούς κανόνες συμπεριφοράς που πρέπει να χαρακτηρίζουν την ζωή ενός μαθητή, που εξασκείται στο Ντάρμα των Μποντισάττβα.
Άσκηση στο Ντάρμα των Βοδισάττβα
Στη Διδασκαλία του Βούδα, η συλλογή των Σούτρα και η συλλογή της Βινάγια συνιστούν τους δύο βασικούς πυλώνες του Ντάρμα. Οι Σούτρα είναι οι ομιλίες που έδωσε ο Βούδας κατά την διάρκεια των σαράντα ετών στην κοιλάδα του Γάγγη στην Ινδία. Αυτές ασχολούνται με τη φύση του νου και την εμπειρία της πραγματικότητας των βασάνων της ζωής, τη μη ικανοποίηση και την απογοήτευση της υπό όρους ύπαρξης. Η Βινάγια είναι η συλλογή που εκθέτει τους κανόνες πειθαρχίας σώματος και ομιλίας, που οι μοναχοί και οι μοναχές πρέπει να ασκούν. Μία επαυξημένη μορφή αυτής της Βουδιστικής εκπαίδευσης είναι η χειροτονία του Βοδισάττβα, κατά την οποία, ένας που ακολουθεί τη Διδασκαλία αναλαμβάνει την άσκηση του θεμελιώδους Ντάρμα των Μποντισάττβα, του σώματος και του νου. Αυτό το Ντάρμα των Μποντισάττβα ενσωματώνει πολλά επίπεδα και βαθμούς άσκησης, συμβατικά και υπερβατικά, και είναι αληθινά θαυμάσιο και ασύλληπτο.
Πολλοί άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι με τον όρο Βοδισάττβα, αλλά η γνήσια σημασία του όρου θα πρέπει να διαφωτιστεί. Ο μέσος άνθρωπος ίσως θεωρεί ότι κάποια είδωλα από πηλό, ξύλο ή χρυσό, ή πορτρέτα και ζωγραφικοί πίνακες αγίων, μπορούν να είναι κατά κάποιον τρόπο υποκατάστατα των Μποντισάττβα. Όμως είμαστε ανθρώπινα όντα με νου και καρδιά, και όπως δίδαξε ο Βούδας, έχουμε τη Βουδική φύση μέσα μας. Έτσι, αν ορκιστούμε να συμπεριφερόμαστε ως Βοδισάττβα, τότε μπορούμε σταδιακά να γίνουμε Βοδισάττβα.
Ο σανσκριτικός όρος Μποντισάττβα αρχικά σήμαινε έναν άνθρωπο που είχε αναπτύξει ή διέθετε τη Μποντιτσίττα. Τσίττα είναι σανσκριτική λέξη που σημαίνει νους ή καρδιά. Στην ανατολή, οι δύο λέξεις καρδιά και νους είναι συνώνυμες. Μποντιτσίττα λοιπόν είναι ο φωτισμένος νους ή καρδιά, αλλά και η απόφαση ή ο όρκος να αναπτύξει κάποιος φωτισμένο νου και να ακολουθήσει την Ατραπό των Βοδισάττβα μέχρι την Υπέρτατη Αφύπνιση. Να ερευνά με μεγάλη επιμονή για την Υπέρτατη Φώτιση και να αναπτύσσει μια συμπονετική καρδιά, ώστε να επιφέρει την απελευθέρωση όλων των αισθανόμενων όντων από τις καταστάσεις πόνων και βασάνων – αυτή είναι η αυθεντική σημασία της ζωής και της ατραπού εκείνου που έχει δώσει τους όρκους των Μποντισάττβα.
Γι’ αυτό, εάν πάρουμε την απόφαση να αναπτύξουμε την Μποντιτσίττα, να ερευνήσουμε στα ανώτερα για το Τάο (την Οδό, την Ατραπό) του Βούδα και να επιζητήσουμε στα κατώτερα να στρέψουμε όλα τα αισθανόμενα όντα προς την ορθή Ατραπό – όχι απλά στη θεωρία αλλά σε γνήσια πρακτική –, τότε ασκούμε το αληθινό Ντάρμα των Μποντισάττβα. Μόνο ένας που ενθαρρύνει όλα τα όντα να αγωνισθούν προς τα άνω και να διαπεράσουν την περιοχή της Μεγάλης Φώτισης μπορεί επάξια να αναγνωρισθεί και να ονομασθεί Μποντισάττβα. Έτσι, θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι είδωλα από άργιλο ή χρυσό δεν είναι το πραγματικό. Μόνο εκείνοι που έχουν αποφασίσει να αναπτύξουν τη Μποντιτσίττα είναι γνήσιοι Μποντισάττβα.
Για να ξεκινήσει κάποιος την Ατραπό των Μποντισάττβα, δεν χρειάζεται να ίσταται ήδη στις ύψιστες περιοχές ιερότητας. Κατά το ίδιο τεκμήριο, όταν παρατηρήσουμε προσεκτικά τη φύση μας, θα δούμε ότι τα βασίλεια του καθαρού νου δεν βρίσκονται τόσο μακριά. Αρχίζοντας από την εγκόσμια κατάστασή μας, βαδίζουμε βήμα-βήμα προς την ύψιστη, πλέον άγια περιοχή και δημιουργούμε αγνότητα και ελευθερία. Αρχίζοντας από τα ρηχά και προχωρώντας προς τα βαθιά, μεταμορφώνουμε την κατώτερη σε ανώτερη ομορφιά. Αρχίζοντας σαν άνθρωποι του κόσμου, με την Μποντιτσίττα θα εισέλθουμε τελικά στο ευλογημένο στάδιο της Τελικής Διαμαντένιας Καρδιάς. Αυτή είναι η κατάσταση του υπέρτατα φωτισμένου Μποντισάττβα.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που εμπιστεύονται τη Διδασκαλία του Βούδα και θεωρούν τους εαυτούς τους Βουδιστές, δεν παίρνουν όρκο να αναπτύξουν τη Μποντιτσίττα. Έτσι παραμένουν απλοί άνθρωποι του κόσμου εάν δεν επιλέξουν να προσθέσουν στον εαυτό τους τη διάσταση του νου του Μποντισάττβα. Γνήσιοι Βουδιστές που έχουν αποφασίσει να αναπτύξουν τη Μποντιτσίττα, είναι τόσο σπάνιοι όσο τα φτερά του φοίνικα ή το κέρας ενός μονόκερου.
Ένα άλλο είδος Βουδιστών είναι εκείνοι που, αφού συναντήσουν τη Διδασκαλία του Βούδα, φαντάζονται ότι η επίτευξη της Βουδικότητας είναι τόσο υψηλή που είναι αληθινά άφθαστη. Λόγω της ανεπαρκούς εμπιστοσύνης στον εαυτό τους, τέτοιοι άνθρωποι αποτυγχάνουν να πραγματώσουν τον αληθινό στόχο και δεν μπορούν να ολοκληρώσουν το Τάο του Βούδα. Καταλαβαίνουν την πρόσφορη διδασκαλία που αποκαλύφθηκε σταδιακά από τον Βούδα – δηλ. παραγωγή ωφέλιμου κάρμα σε αυτόν τον κόσμο και την επακόλουθη ανταμοιβή της ουράνιας ευδαιμονίας. Μαθαίνοντας αυτό το «ρηχό» Ντάρμα, εύχονται μόνο να ικανοποιήσουν την επιθυμία τους για ευδαιμονία και ευλογίες στην παρούσα ζωή. Μπορεί να λεχθεί ότι έχουν μάθει κάτι από τη Διδασκαλία του Βούδα, αλλά είναι ακόμη αρκετά μακριά, στην πραγματικότητα, από οποιαδήποτε ουσιαστική και βαθιά κατανόηση της Διδασκαλίας.
Ένα άλλο είδος Βουδιστή είναι εκείνος που είναι προσωπικά ενήμερος για τον πόνο της γέννησης και του θανάτου, και έτσι μαθαίνει το κενό Ντάρμα της Μέσης Οδού πέρα από τις δύο ακραίες καταστάσεις τού είναι και τού δεν είναι. Πάντοτε αρπάζοντας την ακραία κατάσταση τού δεν είναι και αναζητώντας την απελευθέρωση, εύχεται να επιτύχει το στάδιο της μη-δράσης και της Νιρβάνα για τον εαυτό του μόνο. Όμως, καθώς ασκεί αυτήν τη Μέση Οδό δεν πρέπει κανείς να προσκολλάται στις ακραίες καταστάσεις τού είναι και τού δεν είναι, και τότε μπορεί να εισέλθει στο στάδιο του κενού Σαμάντι, δηλ. τη βαθιά συγκέντρωση του νου που χαρακτηρίζεται από γαλήνη και ειρήνη.
Όπως και στο σχολείο, αρχίζει κανείς από το νηπιαγωγείο και μπορεί να φτάσει στο επίπεδο της διδακτορικής διατριβής, σε όλα τα στάδια της πορείας του αποκαλείται μαθητής ή σπουδαστής. Παρόμοια, κατά την εξέλιξη της άσκησης στο Ντάρμα των Μποντισάττβα, αρχίζει κάποιος με τον όρκο της Μποντιτσίττα και προοδεύει μέχρι το τελικό στάδιο της Διαμαντένιας Καρδιάς. Τα αρχικά στάδια της άσκησης είναι ακόμη στο κοσμικό επίπεδο, αλλά τελικά θα μπορεί να προσεγγίσει τον Καρπό του Βούδα. Όλα τα στάδια χαρακτηρίζονται ως στάδια Μποντισάττβα και η άσκηση είναι συνεχής. Το στάδιο ενός Μποντισάττβα, αμέσως πριν επιτύχει τον Καρπό του Βούδα, ονομάζεται η Τελική Διαμαντένια Καρδιά. Αν και δεν είναι εύκολο να το φέρει σε πέρας, μην εγκαταλείποντας τον Νου των Μποντισάττβα ούτε για μία στιγμή, θα ολοκληρώσει κανείς σταδιακά το έργο και θα επιτύχει τον στόχο.
«Εδώ βρίσκεται η διαφορά ανάμεσα στον εξωτερικό βουδισμό και τις άλλες θρησκείες. Ενώ σε αυτές ο δογματισμός και η τελετουργία κρατούν την πιο σημαντική θέση, στον Βουδισμό η ηθική βρίσκεται στην πρώτη θέση. Αυτή εξηγεί την ομοιότητα της Θεοσοφίας με τον Βουδισμό, που κάποτε φτάνει και σε ταυτότητα.»
(Το Κλειδί της Θεοσοφίας, Ε. Π. Μπλαβάτσκυ)
Τα Τρία Καταφύγια
Η εξάσκηση στο Ντάρμα* των Μποντισάτβα αρχίζει με την αποδοχή των Τριών Καταφυγίων, δηλ. του Βούδα, του Ντάρμα, και της Σάνγκυα.** Τα Τρία Καταφύγια είναι αλλιώς γνωστά ως τα Τρία Πολύτιμα Πετράδια, ή το Τριπλό Πετράδι. Παίρνοντας καταφύγιο, παίρνουμε συγχρόνως καταφύγιο στο Τριπλό Πετράδι μέσα μας. Αυτό σημαίνει ότι ο νους μας, που είναι φωτισμένος στην ουσία του, παίρνει τη θέση του Βούδα μέσα μας. Η ομιλία μας, που την χρησιμοποιούμε για να διδάξουμε και να βοηθήσουμε άλλους ανθρώπους, είναι το Ντάρμα. Τα δε σώματα μας και η συμπεριφορά μας είναι τα σύμβολα της Σάνγκυα. Ακόμη, παίρνοντας καταφύγιο, συνδεόμαστε με την παράδοση της εξάσκησης του Ντάρμα των Μποντισάτβα, χωρίς όμως να ενδιαφερόμαστε για το ποιός Δάσκαλος ήταν ο πιο σοφός και ποιος είχε αναπτύξει την ύψιστη σοφία και αρετή. Πρέπει πρωτίστως να ενδιαφερόμαστε για την καλλιέργεια των δικών μας καλών ριζών, να αναπτύξουμε αρμονία με όλους και να βοηθούμε όλους τους ανθρώπους να πετύχουν νου συγκεντρωμένο και εστιασμένο επάνω στο Ντάρμα. Η καρδιά και ο νους μας πρέπει να κλίνει φυσικά προς το Ντάρμα, και θα πρέπει να αισθάνεται ωσάν ο νους, το πνεύμα και το σώμα του είναι μέσα στην αγκαλιά του Ντάρμα.
Εκείνος που παίρνει τα Τρία Καταφύγια θα πρέπει να κατανοήσει ότι ο Βούδας είναι έμπλεος αρετής και άξιος κάθε σεβασμού, και ότι ο Βουδικός Νους αντιπροσωπεύει ένα ασύγκριτο πεδίο ευδαιμονίας και ευλογίας σ’ αυτόν τον κόσμο. Θα πρέπει ακόμη να κατανοήσει ότι το Ντάρμα είναι μια πλήρης Διδασκαλία, γεμάτη με αρχές που περιγράφουν με σαφήνεια την ατραπό προς την Υπέρτατη Αφύπνιση. Όπως η φύση μιας σταγόνας νερού και του ωκεανού είναι ίδια, έτσι είναι και η φύση ενός μικρού και ενός μεγάλου διαστήματος. Παρόμοια, δεν πρέπει να υπάρχει διαφοροποίηση και διάκριση μεταξύ του λάτρη και του λατρευόμενου. Αυτό συνεπάγεται ότι δεν υπάρχει δυαδικότητα μεταξύ της ίδιας φύσης ενός ατόμου και της Βουδικής του φύσης. Δηλαδή δεν υπάρχει η ιδέα ενός εγώ, μιας προσωπικότητας, μιας ύπαρξης, κλπ. Η μόνη πραγματικότητα είναι η πλήρης ταύτιση της ιδίας φύσης ενός ατόμου με τους Βούδες και τους Μποντισάτβα, και με την απεριόριστη ευσπλαχνία τους που απλώνεται σε όλα τα αισθανόμενα όντα.
Οι Πέντε Κανόνες Συμπεριφοράς
Οι Πέντε Κανόνες Συμπεριφοράς μαζί με τα Τρία Καταφύγια, είναι το πρώτο βήμα στην εξάσκηση της Διδασκαλίας του Βούδα και για τους λαϊκούς και για τα μέλη της Σάνγκυα. Οι Πέντε Κανόνες Συμπεριφοράς είναι θεμελιώδης πειθαρχία στην Βουδική εκπαίδευση και αναγκαία ηθική εξάσκηση για τους ανθρώπους. Η δραστηριότητα του νου και του σώματός μας, όπως και η ομιλία μας, είναι η βάση της παραγωγής ωφέλιμου ή βλαβερού κάρμα. Σύμφωνα με τη Διδασκαλία του Βούδα, οι Πέντε Κανόνες Συμπεριφοράς είναι μοναδικής σπουδαιότητας και μας καθιστούν ικανούς να καταστρέψουμε τις κακές τάσεις μας, να αυξήσουμε τη δύναμη των καλών μας τάσεων και να εξαγνίσουμε τον νου μας. Θεωρούνται ηθικά πρότυπα για τα ανθρώπινα όντα. Πράγματι, αν δεν εξασκούμε και δεν τηρούμε τους Πέντε Κανόνες, τότε αυτή η ανθρώπινη μορφή της ζωής θα θανατωθεί.
Ο πρώτος κανόνας είναι να απέχουμε από το να σκοτώνουμε όλα τα ζώντα όντα, και να δίνουμε σ’ αυτά αγάπη και καλοσύνη. Ο δεύτερος κανόνας είναι να αποφεύγουμε την κλεψιά, αλλά αντίθετα να εξασκούμε γενναιοδωρία. Ο τρίτος κανόνας είναι να απέχουμε από την μοιχεία και να διάγουμε υγιή οικογενειακή ζωή. Ο τέταρτος κανόνας είναι να αποφεύγουμε το ψέμα, και να εξασκούμε ειλικρίνεια σε όλες τις δοσοληψίες μας. Ο πέμπτος κανόνας είναι να αποφεύγουμε την χρήση τοξικών ουσιών, τόσο τα ναρκωτικά όσο και τα αλκοολούχα, και αντ ’αυτού να ζούμε υγιή ζωή και να εξασκούμε διαύγεια του νου.
Ο Βούδας εξήγησε τις ηθικές αρχές Του ως ακολούθως: Οι πρώτοι τέσσερις κανόνες θεωρούνται φυσικές ηθικές αρχές, ενώ ο πέμπτος κανόνας συμπεριφοράς θεωρείται ότι είναι μια συμβατική ηθική αρχή. Η φυσική ηθικότητα περιλαμβάνει εκείνες τις ηθικές αρχές που πρέπει να τηρεί όλη η ανθρώπινη κοινωνία, ανεξάρτητα από το θρησκευτικό δόγμα ή τη φιλοσοφία την οποία ακολουθεί. Είτε κάποιος ακολουθεί τη Διδασκαλία του Βούδα είτε όχι, θα πρέπει να μην σκοτώνει, να μην κλέβει, να μην κάνει μοιχεία και να μην ψεύδεται. Συμβατική ηθικότητα σημαίνει το άτομο να συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην του δίδεται η ευκαιρία να κάνει ανθυγιεινές πράξεις. Η κατανάλωση τοξικών ουσιών ενίοτε μπορεί να εμπλέξει και άλλους, και έτσι η κατάσταση που δημιουργείται μπορεί να οδηγήσει σε παράβαση των πρώτων τεσσάρων κανόνων συμπεριφοράς. Επίσης, αν κάποιος συνηθίζει να παραδίδεται στην κατανάλωση αλκοολούχων και ναρκωτικών, το προφανές αποτέλεσμα είναι η σταθερή χειροτέρευση της φυσικής και νοητικής του υγείας.
Είτε κάποιος εξασκεί τη Διδασκαλία του Βούδα είτε όχι, εάν καλλιεργεί αυτούς τους Πέντε Κανόνες Συμπεριφοράς σαν πρότυπο, μπορεί να γίνει άτομο ακλόνητης ηθικής, άξιο του σεβασμού των άλλων. Εκτός από την εθελοντική συναίνεση να αποφεύγει κανείς αρνητικές και καταστρεπτικές δραστηριότητες, όλοι αυτοί οι κανόνες περιλαμβάνουν μια θετική στάση ή πρακτική για να καλλιεργείται σαν αντίδοτο. Οι Πέντε Κανόνες Συμπεριφοράς της Διδασκαλίας του Βούδα και οι Πέντε Σταθερές Αρετές του Κομφούκιου είναι οι ίδιες.
Οι Δέκα Αρετές
Η πρακτική τού να μην σκοτώνουμε αισθανόμενα όντα, ακόμη και τα πιο μικρά, σημαίνει να δείχνουμε ευγένεια και καλοσύνη προς όλα τα όντα (πρώτη Αρετή). Η εξάσκηση αποχής από κλεψιές σημαίνει την υιοθέτηση τίμιων πόρων ζωής (δεύτερη Αρετή). Η αποχή από τη μοιχεία μπορεί να ενισχύσει τους ηθικούς δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων (Τρίτη Αρετή). Το να μην λέμε ψέματα, δηλαδή η φιλαλήθεια, σημαίνει να διαμορφώνουμε τις δράσεις μας σύμφωνα με τους λόγους μας και να τηρούμε το πνεύμα της εντιμότητας σε όλες τις σχέσεις μας. Τέσσερις Αρετές ή ενάρετοι τρόποι ομιλίας εξισώνονται με τον κανόνα της αποφυγής του ψεύδους. Αυτοί είναι: δεν ψευδόμαστε, δεν κάνουμε απρεπή σχόλια, δεν μιλάμε διπλοπρόσωπα, και δεν μιλάμε άσχημα. Τα απρεπή σχόλια μπορεί να είναι πιο εσφαλμένα από ψεύδη. Η διπλοπρόσωπη ομιλία προκαλεί κακοβουλία και υποκινεί προβλήματα στις σχέσεις των ανθρώπων. Σε μικρή κλίμακα, μπορεί να αναστατώσει μια οικογένεια, και σε μεγαλύτερη κλίμακα μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε πολέμους. Η χρήση άσχημης ομιλίας περιλαμβάνει υβριστική και προσβλητική ομιλία.
Οι επόμενες τρεις Αρετές ή ενάρετες νοητικές δράσεις, γενναιοδωρία, συμπόνια και σοφία, είναι τα θετικά αντίστοιχα στον πέμπτο κανόνα της αποφυγής της τοξίνωσης. Το άρπαγμα και η προσκόλληση σημαίνουν υπερβολική επιθυμία για εκείνα τα πράγματα που κάποιος πρέπει να απαρνηθεί. Κάποιος ποθεί συνεχώς ολοένα περισσότερα, χωρίς ποτέ να ικανοποιείται με αυτά που ήδη έχει. Το να καταλαμβάνεται κανείς από θυμό, σημαίνει απουσία συμπόνιας για τα άλλα όντα. Καταστάσεις άγνοιας και σκότους του νου αναφέρονται στην άγνοια μέσω προσκόλλησης σε ετερόδοξες απόψεις και στην έλλειψη της σοφίας, που θα επιτρέψει σε κάποιον να ακολουθήσει την ορθή ατραπό. Αυτές οι καταστάσεις άγνοιας και αφροσύνης αναφέρονται επίσης σε εκείνες τις συνθήκες, υπό τις οποίες κάποιος είναι γεμάτος με μη ελεγχόμενες επιθυμίες και πνίγεται ανόητα στην θάλασσα των λανθασμένων απόψεων για τη φύση της πραγματικότητας.
Γι’ αυτό, εκείνος που προσδοκά να περπατήσει την Ατραπό των Μποντισάτβα πρέπει να αναπτύξει ορθή σκέψη και να αποβάλλει όλες τις ετερόδοξες απόψεις. Πόθος, αντιπάθεια και πλάνη είναι το πρόβλημα του καθένα, και στη Διδασκαλία του Βούδα αναφέρονται ως τα τρία δηλητήρια ή οι τρείς ρίζες της άγνοιας. Εκείνος που έχει εξαλείψει αυτά τα τρία δηλητήρια μέσα του ονομάζεται άγιος. Εκείνος που έχει σκοπό να εξασκηθεί στο Ντάρμα των Μποντισάτβα, θα πρέπει να εφαρμόζει γενναιοδωρία, συμπόνια και σοφία, τα οποία είναι τα αντίδοτα για τις τρεις ρίζες της άγνοιας.
Η τήρηση των Πέντε Κανόνων Συμπεριφοράς θα διασφαλίσει ότι οι σχέσεις και η ηθική πρακτική στην ανθρώπινη κοινωνία είναι τέλειες. Είναι ουσιώδης για τον ζηλωτή για να εξασκήσει τη Διδασκαλία των Μποντισάτβα, να έχει μια ισορροπημένη και υγιή ιδιοσυγκρασία. Εάν η σταθερότητα της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς είναι ανεπαρκής, πώς μπορεί να κάνει την εμφάνισή του το Ντάρμα των Μποντισάτβα; Η τήρηση των κανόνων συμπεριφοράς θα δώσει την αναγκαία σταθερότητα, ισορροπία και υγεία στην προσωπικότητα.
Και μόνη η καλλιέργεια των Δέκα Αρετών θα εξασφαλίσει σε κάποιον ανεμπόδιστη είσοδο στο βασίλειο των Ντέβα.*** Επειδή επιθυμίες, απέχθειες και πλάνες είναι υπό έλεγχο, ο νους θα είναι ήρεμος και ειρηνικός, και σε κατάσταση κατάλληλη για διαλογιστική εξάσκηση. Εάν συμβεί επαναγέννηση σε ουράνια πεδία, δεν θα χαθεί χρόνος στην απόλαυση ουράνιας ευδαιμονίας, αλλά μάλλον για περαιτέρω εξάσκηση στην Ατραπό των Μποντισάτβα. Ο Μποντισάτβα εκτείνει καλοσύνη και συμπόνια σε όλα τα όντα, και διδάσκει και απεικονίζει με το παράδειγμά του την Ατραπό των Μποντισάτβα σε οποιοδήποτε πεδίο ύπαρξης και αν ευρεθεί. Είτε στον κόσμο των ανθρώπων είτε στον κόσμο των Ντέβα, η Ατραπός των Μποντισάτβα συνίσταται από συνεχή εξάσκηση ενάρετης δράσης και ανάπτυξης σοφίας.
____________________________
* Ντάρμα: Σανσκριτικός όρος που δεν έχει ακριβές αντίστοιχο στις δυτικές γλώσσες. Έτσι επιδέχεται μια ποικιλία ερμηνειών και μπορεί να σημαίνει τη Διδασκαλία του Βούδα, τους Νόμους του Σύμπαντος, το Θείο Νόμο, την Αλήθεια, τη φύση των πραγμάτων, όλα τα φαινόμενα, το πραγματικό και το μη πραγματικό, κ.ά.
** Σάνγκυα: Η κοινότητα των Μπικσού (μοναχών), αλλά και η Κοινότητα των Μποντισάτβα.
*** Ντέβα: Οι κάτοικοι των ουράνιων βασιλείων που χαρακτηρίζονται από μακρά ζωή, χαρούμενο περιβάλλον και κατάσταση νου γεμάτη ευδαιμονία. Στη Βουδιστική παράδοση, αυτές οι καταστάσεις θεωρούνται παροδικές και μη αιώνιες.
(Πηγή: Εξάσκηση του Ντάρμα των Μποντισάτβα, Ταϊπέϊ, Ταϊβάν)